LICHT WINTERS

De afgelopen week kregen we met koudere lucht te maken, maar vooral overdag liep de temperatuur vaak nog tot ruim boven het vriespunt op. In de media was al hard geroepen over schaatsplezier in het weekend, maar vooral op niet beschutte plaatsen was er nog geen mm ijs te bespeuren. In het weekend was het door de krachtige wind voor het gevoel wel erg koud. De zon maakte overuren de afgelopen week.

Nederland bereidt zich voor op de koudste week van de winter. Waar komt de plotselinge weersomslag aan het einde van de meteorologische winter vandaan? De oorzaak vinden we in de hoge luchtlagen boven de Noordpool. Daar trad rond 12 februari een bijzonder weerfenomeen op: een plotselinge stratosferische opwarming, in het Engels Sudden Stratospheric Warming (SSW). De hierdoor sterk verstoorde atmosferische circulatie brengt nu een flinke portie winterkou naar Nederland.

De stratosfeer

De stratosfeer is de luchtlaag van ongeveer 10 tot 50 km hoogte. In de winter koelt de stratosfeer boven de Noordpool flink af omdat er dan geen zonlicht is. Hierdoor ontstaat er vanaf de herfst een groot permanent lagedrukgebied, genaamd de poolwervel, met sterke westenwinden met snelheden tot 300 kilometer per uur. De poolwervel houdt zichzelf vaak maandenlang in stand totdat de zon weer terugkomt in maart/april.

Plotselinge stratosferische opwarming

Toch is de poolwervel niet altijd stabiel. In sommige winters zijn er momenten dat de poolwervel flink wordt verzwakt, meestal door bijzondere weersomstandigheden. Dit jaar was er vanaf 12 februari sprake van een plotselinge stratosferische opwarming. Boven het noordpoolgebied steeg de temperatuur op 25 kilometer hoogte binnen enkele dagen met maar liefst 40 ˚C, van een normale wintertemperatuur van -70 ˚C tot ‘slechts’ -30 ˚C. Hoewel deze plotselinge opwarming relatief sterk was, komt dit fenomeen vaker voor, gemiddeld in twee van de drie winters. Dit jaar spleet de poolwervel in twee delen, een deel kwam terecht boven Noord-Amerika, het andere deel ging richting Scandinavië. De veranderingen in de luchtdruk strekten zich vervolgens snel uit van de stratosfeer tot aan de grond.

Meer kans op koud weer

Door een SSW vormt zich eerst een hogedrukgebied in de polaire stratosfeer. Berekeningen met weer- en klimaatmodellen laten zien dat hierdoor in de weken erna koude-uitbraken aan de grond naar gematigde breedten vaker voorkomen, terwijl het noordpoolgebied zelf vaak juist opwarmt. Of een koude-uitbraak leidt tot koud winterweer in Nederland of juist bijvoorbeeld in Rusland of Noord-Amerika, hangt af van de toevallige positie van sturende hoge- en lagedrukgebieden. Nu is toevallig Europa een keer aan de beurt.

Koudste februarimaanden

Andersom is koud winterweer in West-Europa ook niet altijd het gevolg van een SSW. Dat is goed te zien als we kijken naar de vijf koudste februarimaanden in Nederland over de afgelopen 50 jaar. In deze jaren werd alleen de koude februarimaand van 1963 voorafgegaan door een SSW, de andere van 1985, 1986, 1991 en 2012 volgden niet op een SSW. De SSW van 12 februari jl. was de voorbode voor de huidige winterkou in Nederland, die al heel lang van te voren door de weermodellen voorspeld werd. (bron KNMI)

De week begon maandag met veel bewolking en af en toe vielen er nog enkele druppels uit de bewolking. Het werd niet warmer dan 4 graden.

In de nacht van maandag op dinsdag kwam de temperatuur nog maar een fractie onder nul. Overdag was er vrij veel bewolking. Slechts af en toe brak de zon door. Het werd ruim 5 graden.

Het vroor woensdag maar ruim 1 graad en overdag scheen de zon volop. Het werd ruim 4 graden en vrijwel alle ijs verdween overdag weer.

Afgezien van enkele wolkenvelden in de middag was het ook donderdag stralend zonnig. Het werd bij een iets sterkere wind 5 graden. In de ijsbaan in de middag nog vrijwel geen ijs.

De zon scheen ook vrijdag weer volop, al waren er vooral in de ochtend tijdelijk wolkenvelden. In de middag werd het bij een stevige oostnoordoostelijke wind 3 graden.

Het was zaterdag een koude dag, dat kwam vooral door de krachtige wind uit het noordoosten. In de middag werd het dankzij de zon toch nog bijna 4 graden.

De wind was ook zondag weer spelbreker, maar de zon scheen opnieuw volop. Na bijna 4 graden vorst werd het in de middag tijdelijk +1 graad.

De weerspreuk van de week:

Sinte-Matthijs,

Werpt een hete steen op het ijs!